سیدامین‌الدین محمد بلیانیامینالدین محمد بن علی بن مسعود بلیانی، عالم و عارف کازرونی قرن هفتم و هشتم و از مشاهیر خاندان بلیانی و معاصر با آل اینجو است. ۱ - منبع شرح حالکهنترین و مهم‌ترین منبع در شرح احوال و زندگانی او، کتاب مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه است که توسط محمود بن عثمان، یکی از مریدان وی، نگاشته شده است. سلسله نسب امین‌الدین به چند واسطه به شیخ ابوعلی دقاق ه م می‌رسد. [۱]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، تهران، ۳۷۶ش.
[۲]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنه، حیدرآباد دکن، ۳۹۶ق/۹۷۶م.
۲ - شرح اجمالیسال ۶۶۸ در روستای بلیان، از توابع کازرون فارس به دنیا آمد. [۳]
اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخه خطی کتابخانه ملی ملک، ج۱، ص۸، شم ۳۲۴.
[۴]
هدایت، رضا قلی، ریاض العارفین، ج۱، ص۳، تهران، ۳۱۶ش.
[۵]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۶۴، تهران، ۳۷۶ش.
[۶]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۸۹، تهران، ۳۷۶ش.
مادرش، دختر زاهد عِزّالله کازرونی از معاریف کازرون و مرید امام‌الدین مسعود بود. امین‌الدین از کودکی زیرنظر پدرش، زین‌الدین علی (متوفی ۶۹۳) و عمویش اوحدالدین عبدالله، به اهل خانقاه پیوست. امین‌الدین پس از وفات پدرش جانشین او شد. [۷]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۷، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
وفات امین‌الدین در یازدهم ذیقعده ۷۴۵ اتفاق افتاد و در خانقاه خود موسوم به خانقاه علیای کازرون به خاک سپرده شد. این بنا هم اکنون نیز زیارتگاه است. [۸]
زرکوب شیرازی، احمد بن ابی‌الخیر، شیرازنامه، ج۱، ص۱۴۷، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ش.
[۹]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۸۹، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۱۰]
فصیح خوافی، احمد، مجمل فصیحی، به کوشش محمود فرخ، ج۱، ص۹، مشهد، باستان.
این مقبره در زلزله‌ای که در ۲۳۹ق در کازرون رخ داد و عمارت‌های بسیاری را خراب کرد، ویران شد. [۱۱]
سهیلی خوانساری، احمد، مقدمه بر دیوان خواجوی کرمانی، ج۱، ص۹، تهران، ۳۳۶ش.
[۱۲]
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، ج۱، ص۵، تهران، ۳۷۶ش.
پس از او برادرش، امام‌الدین محمد، جانشین وی شد. [۱۳]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۳۹، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
در منابعی که به شرح احوال شیخ پرداخته‌اند، از همسر و فرزندان او سخنی به میان نیامده، لیکن محمود بن عثمان در کتاب مفتاح الهدایه از شخصی به نام محب‌الدین با عنوان «شیخ زاده» یاد کرده [۱۴]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۸۴، تهران، ۳۷۶ش.
[۱۵]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۷، تهران، ۳۷۶ش.
[۱۶]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۷۳-۷۵، تهران، ۳۷۶ش.
که به احتمال قوی فرزند وی بوده است. [۱۷]
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، ج۱، ص۹، تهران، ۳۷۶ش.
۳ - اساتیددر خردسالی نزد شیخ الاسلام نورالدین قرآن آموخت و در همان اوان، پدرش او را نزد مرید خود، ابوسعید که مردی دائم‌الذکر بود، برد و به ذکر گفتن ترغیبش کرد. [۱۸]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۸۹، تهران، ۳۷۶ش.
امین‌الدین مقدمات علوم را نزد پدر، فقه را نزد فقیه عثمان کهفی، و حدیث را نزد رشیدالدین احمد کازرونی فرا گرفت. از گزارش محمود بن عثمان [۱۹]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۸، تهران، ۳۷۶ش.
برمی‌آید که وی برای طلب دانش، به نقاط دیگری نیز سفر کرده است.امین‌الدین ۴ ساله بود که نزد عمویش اوحدالدین بلیانی ه م تلقین ذکر یافت و به سیر و سلوک عرفانی مشغول شد و پس از چندی از اوحدالدین خرقه خلافت گرفت و به ارشاد و دستگیری مریدان پرداخت. [۲۰]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۴، تهران، ۳۷۶ش.
[۲۱]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۸، تهران، ۳۷۶ش.
[۲۲]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۴، تهران، ۳۷۶ش.
[۲۳]
احمد زرکوب، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، ج۱، ص۹۴، تهران، ۳۵۰ش.
در چهارده سالگی از اوحدالدین عبدالله (ح ۶۱۳ـ۶۸۳ یا ۶۸۶) خرقه گرفت و شجره خرقه‌اش از طریق اوحدالدین با چند واسطه به ابونجیب سهروردی (متوفی ۵۶۳) می‌رسد. و ظاهراً علاوه بر عمویش، از بزرگان دیگری نیز بهره برده است. [۲۴]
احمد زرکوب، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، ج۱، ص۹۴، تهران، ۳۵۰ش.
۴ - شاگردانبلیانی مریدان بسیاری تربیت کرد که نامهای برخی از ایشان در کتاب مفتاح الهدایه مذکور است. [۲۵]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۷ به بعد، تهران، ۳۷۶ش.
[۲۶]
جنید شیرازی، ابوالقاسم، هزار مزار ترجمه شدالازار، ترجمه عیسی بن جنید شیرازی، ج۱، ص۵۰-۵۱، به کوشش عبدالوهاب نورانی وصال، شیراز، ۳۶۴ش.
[۲۷]
جنید شیرازی، ابوالقاسم، هزار مزار ترجمه شدالازار، ترجمه عیسی بن جنید شیرازی، ج۱، ص۹۱-۹۲، به کوشش عبدالوهاب نورانی وصال، شیراز، ۳۶۴ش.
از جمله کسانی که در سلک ارادتمندان او بوده‌اند، اینان را می‌توان نام برد: محمود بن عثمان، صاحب مفتاح‌الهدایه و فردوس‌المرشدیه که به گفته خودش به مدت چند سال ملازم شیخ بوده است. [۲۸]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، تهران، ۳۷۶ش.
احمد زرکوب، صاحب شیرازنامه [۲۹]
احمد زرکوب، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، ج۱، ص۹۴- ۹۵، تهران، ۳۵۰ش.
که گویا از اشعار و سخنان شیخ کتابی پرداخته بوده است؛سعیدالدین محمد بن مسعود بلیانى د ۵۸ق، فقیه و محدث و عموزاده پدر امین‌الدین [۳۰]
جنید شیرازی، ابوالقاسم، هزار مزار ترجمه شدالازار، ترجمه عیسی بن جنید شیرازی، ج۱، ص۱-۲، به کوشش عبدالوهاب نورانی وصال، شیراز، ۳۶۴ش.
[۳۱]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنه، حیدرآباد دکن، ۳۹۶ق/۹۷۶م.
مایر [۳۲]
مایر، ف، مقدمه بر فردوس المرشدیه، محمود بن عثمان، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۳۳۳ش.
به اشتباه سعیدالدین را عموی شیخ امین دانسته است.۵ - طریقه عرفانعرفان امین‌الدین شبیه به زهد عرفای قرون اول اسلامی بود. مبانی عرفان او را می‌توان زهد، مخالفت با نفس در خوردن و پوشیدن و خوابیدن، کثرت نماز، ذکر و خلوت‌نشینی دانست. البته او به مسائل اجتماعی نیز توجه ویژه‌ای داشته است. [۳۳]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۸، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
وی از شطح و طامات‌گویی بیزار بود و گاه می‌کوشید که برخی از شطح‌های مشایخ را به گونه‌ای شرح و توجیه کند. [۳۴]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۵۸، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
او همچنین به مریدان کمتر اجازه سماع می‌داد. [۳۵]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۱، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
امین‌الدین ساعاتی از وقت خود را به دیدار حاجتمندان و توجه به مشکلات مردم اختصاص می‌داد و حتّی برای حل مشکل آنان گاه نزد حکّام می‌رفت [۳۶]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۰ـ۱۳، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۳۷]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۶۹ـ۷۰، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
از جمله، مراجعه یهودیانی که از او مدد می‌جستند نشانه مقبولیّت و اعتماد اهل ادیان به اوست. [۳۸]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۶۹ـ۷۰، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
وی مورد توجه حکام فارس نیز بود. در مفتاح‌الهدایه، به مکاتبات امین‌الدین با حکام شیراز و نیز رابطه مریدانه شرف‌الدین محمودشاه (متوفی ۷۳۶) و فرزند او، جلال‌الدین مسعودشاه اینجو (متوفی ۷۴۴)، با امین‌الدین اشاره شده است. [۳۹]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۵۵، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
۶ - خدماتامینالدین در کازرون خانقاهی بنا نهاد و به تدریس و تربیت مریدان پرداخت. [۴۰]
خواجوی کرمانی، محمود، گل و نوروز، به کوشش کمال عینی، ج۱، ص۷۱، تهران، ۳۷۰ش.
[۴۱]
احمد زرکوب، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، ج۱، ص۹۴- ۹۵، تهران، ۳۵۰ش.
و بیش از ۲ سال نداشت که درویش سالک در خانقاه وی به خلوت می‌نشستند. [۴۲]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۵، تهران، ۳۷۶ش.
امین‌الدین بناهایی برای رفاه حال، تحصیل و بهداشت مردم ساخت، از جمله مدرسه دارالحدیث شمسیّه، قنات قرچه و چشمه بمشق یا بیدمشک. [۴۳]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۳ ـ ۱۶، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
او گاه این اعمال خیر را به جهت احترام به شیخ مرشد ابواسحاق کازرونی (متوفی ۴۲۶) و به نام وی انجام داده است، از جمله سقایه مرشدی (خزانه آب)، دارالشفای مرشدی، دارالعابدین مرشدی ـ که برای مسافران و غریبان بوده است. و گسترش مسجد جامع مرشدی. [۴۴]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۶۶، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۴۵]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۷۳، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۴۶]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۶۶-۶۸، تهران، ۳۷۶ش.
[۴۷]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۷۲-۷۵، تهران، ۳۷۶ش.
[۴۸]
محمود بن عثمان، فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، به کوشش ایرج افشار، ج۱، ص۹۴-۹۶، تهران، ۳۳۳ش.
[۴۹]
محمود بن عثمان، انوار المرشدیه فی اسرار الصمدیه، همراه فردوس المرشدیه، ج۱، ص۱۴-۱۵.
[۵۰]
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، ج۱، ص۳-۶، تهران، ۳۷۶ش.
[۵۱]
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، ج۱، ص۳-۵، تهران، ۳۷۶ش.
اقدامات او در حق شیخ مرشد سبب شد تا برخی [۵۲]
صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران، ج۳، بخش ۲، ص۸۷۵، تهران ۱۳۶۳ش.
امین‌الدین را جانشین خلفای مرشدی بدانند. [۵۳]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۲۳ـ۲۴، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۵۴]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۶۴، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
چنانکه گذشت، امین‌الدین طریقتی جدای از طریقت مرشدیه داشته است.۷ - مریدان و ارادتمندان بلیانیعلاوه بر محمود بن عثمان، مؤلف مفتاح‌الهدایه، می توان این افراد را نام برد: خواجوی کرمانی (۶۸۹ـ۷۵۳)، که در مثنوی گل و نوروز [۵۵]
خواجوی کرمانی، محمود بن علی، گل و نوروز، ج۱، ص۷۰۳، در خمسه خواجوی کرمانی.
و روضةالانوار [۵۶]
خواجوی کرمانی، محمود بن علی، روضةالانوار، ج۱، ص۹۵، در خمسه خواجوی کرمانی، چاپ سعید نیاز کرمانی، کرمان ۱۳۷۰ش.
و همچنین در دیوان خود [۵۷]
خواجوی کرمانی، محمود بن علی، دیوان، ج۱، ص۷۰، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۶۹ش.
وی را به عنوان پیر خود ستوده است.ابوالعباس احمد ابی‌الخیربن عزالدین مودود ذهبی، مشهور به زرکوب شیرازی، مؤلف کتاب شیرازنامه [۵۸]
زرکوب شیرازی، احمد بن ابی‌الخیر، شیرازنامه، ج۱، ص۱۴۷، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ش.
شیخ شمس‌الدین محمدصادق (متوفی ۷۳۷). [۵۹]
جنید شیرازی، جنید بن محمود، شدّالازار فی حطّ‌الاوزار عن زوارالمزار، ج۱، ص۱۰۹، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش.
[۶۰]
جنید شیرازی، جنید بن محمود، ترجمه فارسی تذکره هزار مزار، ج۱، ص۱۵۰ـ۱۵۱، ترجمه عیسی بن جنید شیرازی، چاپ نورانی وصال، شیراز ۱۳۶۴ش.
و سیدنصرت‌الدین علی بن جعفر حسنی (متوفی بعد از ۷۰۰)، بانی زاویه‌ای در شیراز. [۶۱]
جنید شیرازی، جنید بن محمود، شدّالازار فی حطّ‌الاوزار عن زوارالمزار، ج۱، ص۱۴۹، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش.
[۶۲]
جنید شیرازی، جنید بن محمود، ترجمه فارسی تذکره هزار مزار، ج۱، ص۱۹۱ـ۱۹۲، ترجمه عیسی بن جنید شیرازی، چاپ نورانی وصال، شیراز ۱۳۶۴ش.
امین‌الدین نزد سلاطین آل اینجو از مقام و منزلت خاصی برخوردار بود. شرف‌الدین محمودشاه اینجو، حاکم فارس، نیز از مریدان او بود. [۶۳]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۶۵، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
امین‌الدین پس از مرگ وی، تعزیت نامهای به پسر او، جلال‌الدین مسعودشاه اینجو ـ که خود از دوستان و محبان امین‌الدین بود ـ نوشت. [۶۴]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۵۵، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
(جواب این نامه در منشآت جلال‌الدین فریدون بن عکاشه درج شده است رجوع کنید به [۶۵]
نفیسی، سعید، ایران. مجلس شورای ملی کتابخانه، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۶، ص۲۲۰، تهران ۱۳۴۴ش.
) ابواسحاق اینجو (حک: ۷۴۴ـ ۷۵۸) نیز به امین‌الدین ارادت داشت.حافظ در یکی از اشعارش با مطلع : به عهد سلطنت شاه شیخ ابواسحاق به پنج شخص عجب ملک فارس بود آباد ضمن تکریم بلیانی، اشاره می‌کند که گشایش کارهای بسته در عهد ابواسحاق اینجو، به همت وی بوده است: دگربقیه ابدال شیخ امین‌الدین که یمن همت او کارهای بسته گشاد [۶۶]
حافظ، شمس‌الدین محمد، دیوان، ج۱، ص۴۸۳، چاپ یحیی قریب، تهران ۱۳۵۶ش.
۸ - نزد بزرگانامین احمد رازی [۶۷]
رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۱، ص۷۷، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۳۴۰ش.
با استناد به غزلی از حافظ [۶۸]
حافظ، دیوان، به کوشش پرویز ناتل خانلری، ج۱، ص۰۶۵، تهران، ۳۶۲ش.
که از شیخ امین‌الدین به عنوان «بقیه ابدال» یاد کرده، بلیانی را شیخ‌الاسلام فارس در زمان حکومت ابواسحاق اینجو دانسته است، اما هیچ‌کدام از منابع به این مطلب اشاره نکرده‌اند. [۶۹]
صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۶۹، تهران، ۳۶۶ش.
علاوه بر آنچه درباره اشاره حافظ به بلیانی گفته شد، خواجوی کرمانی ، شاعر و عارف سده و ق هم از ارادتمندان و معتقدان شیخ بوده، و قصیده‌ای شامل ۱ بیت و چند مثنوی در مدح وی سروده است. [۷۰]
خواجوی کرمانی، محمود، دیوان اشعار، به کوشش احمد سهیلی خوانساری، ج۱، ص۴-۶، تهران، ۳۳۶ش.
[۷۱]
خواجوی کرمانی، محمود، خمسه، به کوشش سعید نیاز کرمانی، ج۱، ص۵-۸، کرمان، ۳۷۰ش.
[۷۲]
خواجوی کرمانی، محمود، خمسه، به کوشش سعید نیاز کرمانی، ج۱، ص۰۳-۰۶، کرمان، ۳۷۰ش.
[۷۳]
سهیلی خوانساری، احمد، مقدمه بر دیوان خواجوی کرمانی، ج۱، ص۰-۱، تهران، ۳۳۶ش.
۹ - سلسله عارفاناز آن‌جا که امین‌الدین نسبت به ابواسحاق کازرونی ارادت و احترام خاصی داشت و بناهای بسیاری در کازرون به نام شیخ مرشد تأسیس کرد و قصاید عربی و فارسی در مدح ابواسحاق سرود، [۷۴]
صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۷۲، تهران، ۳۶۶ش.
او را از عارفان طریقت کازرونیه مرشدیه یا اسحاقیه پنداشته‌اند. [۷۵]
صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۷۰ -۷۱، تهران، ۳۶۶ش.
[۷۶]
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، ج۱، ص۰-۳، تهران، ۳۷۶ش.
اما سلسله خرقه او به روایت مریدانش به شیخ ابونجیب عبدالقاهر سهروردی د ۶۳ق/۱۶۸م می‌رسد. [۷۷]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۸، تهران، ۳۷۶ش.
[۷۸]
احمد زرکوب، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، ج۱، ص۸۶، تهران، ۳۵۰ش.
بنابراین، او را باید از عارفان سلسله سهروردیه دانست.۱۰ - آراء عرفانیامینالدین مداومت بر ذکر لااله‌الاالله را از ارکان بزرگ خلوت‌نشینی برشمرده [۷۹]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۶، تهران، ۳۷۶ش.
[۸۰]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۱۴-۱۶، تهران، ۳۷۶ش.
و معتقد بوده است که معرفت حق، بالاتر از قرب حق است، از آن جهت که معرفت بعد از قربت حاصل می‌شود و چه بسا که قربت قرین معرفت نبوده باشد. [۸۱]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۵۹، تهران، ۳۷۶ش.
او سماع رهروان طریقت را تنها در زمانی که به عمارت خانقاهی یا خدمت مشایخ مشغول باشند، جایز شمرده، و آن را بر خلوت‌نشینان و اصحاب محاسبه اکیداً ممنوع کرده است. [۸۲]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۳-۴، تهران، ۳۷۶ش.
[۸۳]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۲-۳، تهران، ۳۷۶ش.
از دیگر اصولی که امین‌الدین در خانقاه خود مراعات می‌کرد، آن بود که مریدان را از شطح و طامات گفتن برحذر می‌داشت. [۸۴]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۴-۵، تهران، ۳۷۶ش.
[۸۵]
محمود بن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، به کوشش عمادالدین شیخ الحکمایی، ج۱، ص۳۶-۳۸، تهران، ۳۷۶ش.
۱۱ - آثار۱. غزلیّات او عارفانه و شایان توجه، و قصایدش متوسط است. [۸۶]
صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران، ج۳، بخش ۲، ص۸۷۸ ـ ۸۷۹، تهران ۱۳۶۳ش.
امین‌الدین در پاسخ یکی از مریدان، که سؤال کرده بود آیا می‌توان گاهی شعر سرود، جواب داده بود که برای سالک آن را سزاوار نمی‌داند. [۸۷]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۵۶، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
با این حال، یکی از آثار شیخ دیوان اوست که در حاشیه نسخه‌ای خطی از کلیات سعدی نوشته شده و شامل قصیده، غزل، مثنوی، رباعی و چند ترجیع و تربیع است.این دیوان شامل قصاید عرفانی و قصیده‌ای در فضیلت ذکر «لااله‌الاالله»، و نیز دارای مثنوی‌ها و غزل‌هایی است که در آن‌ها شاعر، «امین» و گاه «امین بلیانی» تخلص کرده است. [۸۸]
شیخ‌الحکمایی عمادالدین مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، ج۱، ص۷، تهران، ۳۷۶ش.
اشعار پراکنده‌ای نیز از او در تذکره‌ها موجود است. مثلا بابا رکن‌الدین [۸۹]
بابا رکن‌الدین شیرازی مسعود نصوص الخصوص فی ترجمه الفصوص، به کوشش رجبعلی مظلومی، ج۱، ص۲۳، تهران، ۳۵۹ش.
از امین‌الدین با نام علی یاد کرده است. [۹۰]
رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۱، ص۷۷-۷۸، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۳۴۰ش.
[۹۱]
اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخه خطی کتابخانه ملی ملک، ج۱، ص۸، شم ۳۲۴.
[۹۲]
هدایت، رضا قلی، ریاض العارفین، ج۱، ص۳، تهران، ۳۱۶ش.
[۹۳]
صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۷۹-۸۳، تهران، ۳۶۶ش.
۲. بدایةالذاکرین، کتابی در آداب و شرایط ذکر و فضیلت ذکر «لااله الاالله» که آن را برای فرزند خود محب‌الدین محمد، ملقب به «عطاءالله» نگاشته است؛ از این کتاب چند نسخه در کتابخانه‌های تهران و شیراز موجود است. [۹۴]
بلیانی، محمد بن علی، بدایةالذاکرین، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش نجم ۱۱/۶۶.
[۹۵]
دانشگاه تهران کتابخانه مرکزی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۵، ص۲۶۸، زیرنظر محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، تهران ۱۳۴۶ش.
[۹۶]
منزوی، خطی، ج۱، ص۰۶۲.
[۹۷]
رکن زاده آدمیت، محمد حسین، دانشمندان و سخن سرایان فارس، ج۱، ص۲۷، تهران، ۳۳۷ش.
[۹۸]
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، ج۱، ص۷-۹، تهران، ۳۷۶ش.
۳. «تربیت‌نامه»ها نیز مکتوباتی در آداب و شرایط خلوت نشینی‌اند که امین‌الدین آن‌ها را برای فرزندش یا دیگر سالکان به دست خویش نوشته است و محمود بن عثمان دو نمونه آن را در مفتاح‌الهدایه آورده است. [۹۹]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۲۷ـ۳۷، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ ش.
[۱۰۰]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۱۷۴، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۱۰۱]
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، ج۱، ص۹-۱، تهران، ۳۷۶ش.
مکتوب دیگری از او، خطاب به درویش علی حاجی رشید، در دست است که آن را باید یکی از این تربیت نامه‌ها دانست. [۱۰۲]
دانش پژوه، محمدتقی، دانشگاه تهران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، فهرست میکروفیلم‌های کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ج۳، ص۲۱۸، تهران ۱۳۶۳ش.
۴. جامِعُ‌الدَّعوات لاِهلِ الخَلَوات، کتابی است مشتمل بر مجموعه ادعیه‌ای که امین‌الدین در اوقات مختلف می‌خواند. محمود بن عثمان در مفتاح‌الهدایه به این کتاب اشاره کرده است. [۱۰۳]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، ج۱، ص۲۰۵ـ ۲۱۵، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ش.
زرکوب شیرازی [۱۰۴]
زرکوب شیرازی، احمد بن ابی‌الخیر، شیرازنامه، ج۱، ص۱۴۷، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ش.
نیز مجموعه‌ای از مسموعات، لطایف تفسیر، احادیث نبوی، آثار مشایخ و اشعار او را جمع‌آوری کرده است.۵. « وقف‌نامه‌ای » نیز از او در دست است. [۱۰۵]
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، بازخوانی یک وقف‌نامه، میراث جاویدان، ج۱، ص۸-۱، تهران، ۳۷۲ش، س، شم.
[۱۰۶]
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، ج۱، ص۱-۵، تهران، ۳۷۶ش.
۱۲ - فهرست منابع(۱) ایران. مجلس شورای ملی کتابخانه، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۶، تألیف سعید نفیسی، تهران ۱۳۴۴ ش. (۲) بلیانی، محمد بن علی، بدایةالذاکرین، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش نجم ۱۱/۶۶. (۳) جنید شیرازی، جنید بن محمود، شدّالازار فی حطّ‌الاوزار عن زوارالمزار، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ ش. (۴) جنید شیرازی، جنید بن محمود، ترجمه فارسی تذکره هزار مزار، ترجمه عیسی بن جنید شیرازی، چاپ نورانی وصال، شیراز ۱۳۶۴ ش. (۵) حافظ، شمس‌الدین محمد، دیوان، چاپ یحیی قریب، تهران ۱۳۵۶ ش. (۶) خواجوی کرمانی، محمود بن علی، دیوان، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۶۹ ش. (۷) خواجوی کرمانی، محمود بن علی، روضةالانوار، در خمسه خواجوی کرمانی، چاپ سعید نیاز کرمانی، کرمان ۱۳۷۰ ش. (۸) خواجوی کرمانی، محمود بن علی، گل و نوروز، در خمسه خواجوی کرمانی. (۹) دانشگاه تهران کتابخانه مرکزی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۵، زیرنظر محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، تهران ۱۳۴۶ ش. (۱۰) دانشگاه تهران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، فهرست میکروفیلم‌های کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، تألیف محمدتقی دانش پژوه، ج۳، تهران ۱۳۶۳ ش. (۱۱) زرکوب شیرازی، احمد بن ابی‌الخیر، شیرازنامه، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ ش. (۱۲) صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران، ج۳، بخش۲، تهران ۱۳۶۳ ش. (۱۳) محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه، چاپ شیخ الحکمائی، تهران ۱۳۷۶ ش؛ (۱۴) ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنه، حیدرآباد دکن، ۳۹۶ق/۹۷۶م. (۱۵) اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخه خطی کتابخانه ملی ملک، شم ۳۲۴. (۱۶) بابا رکن‌الدین شیرازی، مسعود، نصوص الخصوص فی ترجمه الفصوص، به کوشش رجبعلی مظلومی، تهران، ۳۵۹ش. (۱۷) رازی، امین احمد، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۳۴۰ش. (۱۸) رکن زاده آدمیت، محمد حسین، دانشمندان و سخن سرایان فارس، تهران، ۳۳۷ش. (۱۹) سهیلی خوانساری، احمد، مقدمه بر دیوان خواجوی کرمانی، تهران، ۳۳۶ش. (۲۰) شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، بازخوانی یک وقف‌نامه، میراث جاویدان، تهران، ۳۷۲ش، س، شم. (۲۱) شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، مقدمه بر مفتاح الهدایه، محمود بن عثمان، تهران، ۳۷۶ش. (۲۲) غنی، قاسم، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، تهران، ۳۶۶ش. (۲۳) فصیح خوافی، احمد، مجمل فصیحی، به کوشش محمود فرخ، مشهد، باستان. (۲۴) مایر، ف. ، مقدمه بر فردوس المرشدیه، محمود بن عثمان، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۳۳۳ش. (۲۵) محمود بن عثمان، انوار المرشدیه فی اسرار الصمدیه، همراه فردوس المرشدیه. (۲۶) محمود بن عثمان، فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۳۳۳ش. (۲۷) منزوی، خطی. (۲۸) هدایت، رضا قلی، ریاض العارفین، تهران، ۳۱۶ش. ۱۳ - پانویس
۱۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بَلیانی، امین‌الدین»، شماره۱۷۷۲. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بلیانی، امین‌الدین»، ج۱۲، ص۵۰۷۳. |